İsimler (Adlar), İsim Tamlamaları (Ad Tamlamaları)

İsimler (Adlar)

Canlı ve cansız varlıklara, çeşitli somut ve soyut kavramlara ad olan sözcük türüdür.

Özel İsimler

Özel adlar, benzerleri bulunmayan, yaratılışta tek olan varlıklara verilen adlardır.
Kişi adları: Köroğlu, Ali, Aslı…

Hayvan Adları: Pamuk, Karabaş, Tekir…

Yer Adları: Karadeniz, Muğla, Gaziantep…

Dil,din adları: Türkçe, Müslümanlık…

Ulus adları: Türkler, Araplar, İngilizler…

Ülke adları: Türkiye, Almanya, İngiltere…

Kitap,dergi,gazete adları: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Türk Dili dergisi , Cumhuriyet gazetesi…

Cadde,sokak,apartman adları: Atatürk Bulvarı, Koza Sokak, Sevgi Apartmanı…

Kurum,dernek, okul vb. adları: Türk Dil Kurumu, Kızılay, Atatürk Lisesi…

Coğrafya ile ilgili gezegen, kıta,bölge,ova,dağ,deniz,göl,nehir adları: Mars, Avrupa,Anadolu,Gediz Ovası,Ağrı Dağı, Van Gölü, Kızılırmak…

Cins İsimler (Tür Adları)

Aynı türden olan canlı cansız bütün varlık ve kavramlara verilen ortak adlardır.

Hayvan, bitki adları: kedi, köpek, elma, ağaç…

Araç adları: çekiç, iğne, tarak…

Akrabalık adları: anne, baba, dayı…

Organ adları: baş, gövde, kalp,ayak…

Giyecek,yiyecek, içecek adları: gömlek, armut, zeytin, su…

Renk adları: siyah, sarı, mavi…

Tekil İsimler

Sayıca tek bir varlığı karşılayan adlardır.

ev,ağaç,çocuk,kitap,güneş…

Çoğul Ad

Sayıca birden çok varlığı karşılayan adlardır. Adlara “-lar, -ler” çokluk eki getirilerek yapılır.

**Çoğul eki alan sözcükler çeşitli anlamlara gelen adlar oluştururlar:

Çoğullama

*Kitaplar,ağaçlar…

Aile,çevre

*Elifler bize gelecek.

*Dayımlar İzmir’e taşındı.

Benzerleri

*Çelebiler, Orhan Gaziler buralarda yatıyor.

*Yeni Orhan Veliler yetişiyor.

Abartma

*Seni dünyalar kadar seviyorum.

Genelleme

*Sabahları burada koşu yaparım.

Aşağı yukarı

*O zamanlar on yaşlarındaydım.

Saygı

*Müdür Beyler birazdan burada olur.

Küçümseme

*Hanımefendiler nihayet uyanabilmişler.

Aynı gruptan varlıklar

*Sürüngenler,kemirgenler…

Sayı basamakları

*Onlar basamağı

On yıllık zaman dilimi

*Hala 1980’lerin müziğini dinliyor.

 Topluluk Adı

Biçim bakımından tekil olduğu hâlde anlamca  topluluk kavramı taşıyan adlardır.

*millet,ordu,kafile,halk,orman,sürü…

Not: Bazı sözcükler cümle içinde kazandığı anlamla topluluk adı olabilir:

Sınıfta kim var? – tekil ad

Bu sınıf çok başarılı.-topluluk adı

Okul yazın temizlenecek.-tekil ad

Okul geziye gitti.-topluluk adı

Somut Adlar

Duyu organlarımızla görüp kavrayabildiğimiz ve tabiatta madde olarak var olan gerçek nesne ve varlıkların adlarıdır.

insan,ağaç,rüzgar,kedi…

Soyut Adlar

Görünürde madde olarak var olmayan, duyu organlarımızla kavranamayan, ancak düşüncelerimizde var olan kavramlara karşılık olan adlardır.

düşünce,bilgi,hayal,öfke,sevgi…

İSİM TAMLAMALARI

Belirtili İsim Tamlaması

Tamlayanın “-in” ilgi ekini tamlananın da “-i, si” 3.tekil kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır.

*tamlayan (ın)        tamlanan (ı)

İstanbul’un baharı

çimenin yeşili

Belirtili İsim Tamlamalarının Biçim Özellikleri

1-Tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.

Toprakları verimlidir bu ovanın.

 tamlanan                       tamlayan

2-Tamlayanla tamlanan arasına sözcük girebilir.

Bahçenin her yıl yeniden açan çiçekleri görülmeye değer.

tamlayan                                 tamlanan

3-Tamlayan ve tamlanan sıfat alabilir.

Sessiz gecelerin   derin yalnızlığı var hayatımda.   (sessiz-sıfat, derin-sıfat)

   tamlayan               tamlanan

4- Tamlayan ya da tamlanan düşebilir.

Çocukluğum mutluluk içinde geçti.

(benim çocukluğum)

5-Tamlama ekleri düşebilir.

Bizim çocuklar yarışmada birinci oldu.

       (çocuklarımız)

Belirtisiz İsim Tamlaması

Tamlayanı yalın halde bulunan, tamlananı 3.kişi iyelik ekini alan tamlamalardır.

tamlayan ( )          tamlanan (i)

yağmur kokusu

pencere kenarı

Belirtisiz İsim Tamlamalarının Biçim Özellikleri

1-Belirtisiz isim tamlamasının başına gelen sıfat sadece tamlayanı ya da tamlananı değil tamlamanın bütününü etkiler.

*mavi   tarla  kuşu

 sıfat

*lezzetli   un çorbası

  sıfat

2-Belirtisiz isim tamlaması bir ismin sıfatı olarak kullanılabilir.

yosun yeşili     gözler

sıfat                   isim

kar beyazı    elbise

sıfat                 isim

Takısız İsim Tamlaması

Tamlayan ve tamlananın, tamlama ekleri almadan oluşturdukları isim tamlamasıdır. Bu tür tamlamalarda tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını anlatır.

İyi insan ( insan iyiden yapılmamış,sıfat tamlaması)

Demir kapı ( kapı demirden yapılmış, takısız isim tamlaması)

tahta masa

ipek eldiven

pamuk yorgan

Zincirleme İsim Tamlaması

Birden çok isim tamlamasının iç içe geçmesiyle oluşur.

belediye otobüsünün rengi

Türkiye’nin eğitim sorunları

köyün kaynak suyu