8. Sınıf Fiilimsiler (Eylemsiler)
*Fiilimsiler, fiillerden (eylemlerden) türeyen sözcükler olmalarına karşın fiillerin aldığı fiil “çekim eklerini” yani şahıs ekleri, haber ve dilek kiplerini alamayan, yalnızca fiillere gelen olumsuzluk eki olan “ma, me, maz, mez” eklerini alabilen sözcüklerdir.
*Fiilimsiler, fiil değildir ancak fiile benzer sözcüklerdir.
*Fiil gibi çekimlenemez ancak olumsuzları yapılabilir.
*Bu ekler mutlaka fiil kök veya gövdelerine gelmek zorundadır.
*Eklendikleri fiilleri cümlede “isim, sıfat, zarf” yaparlar.
*Fiilimsiler cümlede doğrudan yüklem olmazlar, ek eylem alarak yüklem olurlar.
1-İsim Fiil (Mastar)
Fiillere getirilen “-ma, -ış, -mak” ekleri ile yapılır. Bu ekler büyük ünlü uyumu kuralına göre eklendiği sözcük içinde değişiklik gösterecekleri için “-ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş, -mak, -mek” şekillerinde olabilirler. Bu ekler fillere gelerek onları cümle içinde “isim” yaparlar.
Not: Ezberlemek için mayışmak kelimesini kullanabilirsiniz.
- Mektup yazmak onun için huzur verici bir şeydi.
- Ben de sizinle tatile gelmeyi düşünüyorum.
- Gitar çalmayı bu kadar çok seveni hiç görmemiştim.
- Onun gelişiyle oda bir anda sessizliğe büründü.
NOT: İsim fiil eki aldığı halde ve fiilimsi olma kriterlerine uygun olduğu halde kalıplaşarak bir varlığın kavramın adı olan sözcükler vardır. Bunlar fiilimsi olarak kabul edilmezler.
- Elindeki çakmak ile oynaması annesini tedirgin etti.
- Her gün dondurma yemek istiyordu.
NOT: Olumsuzluk eki olan “-ma, -me” eki ile isim fiil eki olan “-ma, -me” eki karıştırılmamalıdır.
- Ortalığı toplama görevini kardeşine verdiler. (İsim Fiil Eki)
- Bu saatte herkes uyuyor ortalığı toplama. (Olumsuzluk Eki)
2-Sıfat Fiil (Ortaç)
Fiillere getirilen “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleri ile yapılır. Bu ekler de büyük ünlü uyumu kuralına göre eklendiği sözcük içinde değişiklik gösterecekleri için “-an, -en, -ası, -esi, -maz, -mez, -ar, -er, -dık, -dik, -duk, -dük, -acak, -ecek, -mış, -miş, -muş, -müş” şekillerinin olduğunu bilmeliyiz.
Not:Ezberlemek için anası mezar dikecekmiş kullanılabilir.
- Çalışan insanı herkes sever.
- Yıkılası dağlar geçit vermez oldu.
- Görünmez kazaya da davetiye çıkarmayalım.
- Aşılmaz yollardan aşırdın beni.
- Koşar adımlarla bebeğini kucaklamaya gitti.
- Gider ayak herkesin canını yaktı.
- Ne zaman seninle olsam tanıdık bir kuş cıvıltısıyla uyanırdım her sabah…
- Bazen bilindik şiirlerle bile olsa göz doldurmayı iyi biliyordu.
- Gelecek sezonda en başarılı futbolcular bizim olacak.
- Böyle bir kazadan sağlam çıkabildiyse verilmiş sadakası var demek.
NOT: Sıfat fiillerin olumsuz şekilleri de mevcuttur.
- Çalışmayan adama kimse ekmez vermez.
- Olmayacak duaya amin denmez.
NOT: Bazı sıfat fiil ekleri ile başka ekler benzerlik göstermektedir. Bunları karıştırmamak gerekir. Fiilimsiler ve eklerini ayırt etmek için birçok faktör var fakat en önemlisi eki alan sözcüğün fiil kök gövdesi olup olmadığına ve sözcüğün cümlede sıfat görevinde kullanılıp kullanılmadığına bakmaktır. Karıştırılan ekler:
- Koşar adımlarla yanıma geldi. “-ar, -er” = Sıfat Fiil Eki
- Her sabah mutlaka koşar. “-ar, -er” = Geniş Zaman Kip Eki
- Gelecek yıl şampiyonuz. “-acak, -ecek” = Sıfat Fiil Eki
- Seneye bize gelecek. “-acak, -ecek” = Gelecek Zaman Kip Eki
- Yırtılmış pantolon ile dışarı çıkma. “-mış, -miş, -muş, -müş” = Sıfat Fiil Eki
- En sevdiği pantolonu yırtılmış. “-mış, -miş, -muş, -müş” = Öğrenilen Geçmiş Zaman Kip Eki
3-Zarf Fiil / Bağ Fiil (Ulaç)
Fiillere getirilen “-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında” ekleri ile yapılır. Fiili zarf yapma görevi üstlenen bu eklerin diğer ekler gibi ünlü uyumlarına göre değişkenlik gösterdiğini bilmeliyiz.
Aşağıdaki örneklerde zarf fiillerin cümle içinde zarf görevlerinde kullanıldıklarına dikkat ediniz. Zarf fiil ekleri fiillere gelerek onları cümle içinde zarf yapar.
Not: Şu şekilde ezberlenebilir:
Kenyalı asiye ince ipi araklamadan gittiğinde oldukça
- Yatarken ışıkları söndürmeyi unutma.
- Bu dünyaya geleli yüzü bir kez olsun gülmedi.
- Görünmeden kimseye gel gizli gizli.
- Masadaki tabaklar kırılınca ne yapacağını bilemedi.
- Bütün her şeyi unutup yeni bir hayata başlamak istiyordu.
- Fiilimsiler ile ek fiillere çalışarak sınavdan seksen almayı başardı.
- Çırpındıkça daha da batacağını anlamıştı.
- Koşa koşa yanına gitti.
- Gelir gelmez yatağa uzandı.
- Ölürcesine sevdiği için her dediğini yapıyordu.