8. Sınıf Sözcükte Anlam Konu Anlatımı
SÖZCÜKTE ANLAM
Sözcük (Kelime): Bir varlığı ya da kavramı karşılayan hece veya hece topluluğudur.
Türkçede sözcükler cümle içinde farklı anlamlar kazanabilir. Buna “çok anlamlılık” denir.
*“Düşmek” sözcüğünü farklı anlamlara gelecek şekilde cümlelerde kullanalım.
- Çocuk birden ağaçtan düştü. (tutunduğu yerden hızlıca aşağı inmek)
- Yürürken gölgem önüme düştü. (vurmak, yansımak)
- Ülkemize yılın ilk karı düştü. (yağmak)
- Annesi çocuğun üzerine çok düşüyor. (aşırı ilgilenmek)
- Bu aralar altının değeri düştü. (azalmak)
Gerçek (Temel) Anlam
Herkes tarafından bilinen, akla ilk gelen anlamdır.
Yan Anlam
Gerçek anlamından tamamen uzaklaşmadan kazandığı anlamdır.
Mecaz Anlam
Gerçek anlamından tamamen farklı anlamdır.
Gerçek Anlam |
Yemek yerken ağzını kapatmalısın. Çocuğun ayağı yara olmuştu. |
Yan Anlam |
Kavanozun ağzını açamıyorum. Masanın ayağını tamir etmeliyiz. |
Mecaz Anlam |
Bu olaydan sonra bütün okulun ağzına düştüler. İnanmayın ona, yine ayak yapıyor.
|
Terim Anlam:
Bilim, spor, sanat gibi alanlar ya da meslek dallarıyla ilgili bir kavramı karşılayan sözcüklerdir.
- Açı, üçgen, kare
- Nota, pes, tiz
- Penaltı, taç, korner
Sözcükte Anlam İlişkileri
Eş Anlamlı Sözcükler
Yazılışları farklı, anlamları aynı olan sözcüklerdir.
- ad-isim
- ak-beyaz
- fikir-düşünce
- vakit-zaman
Eş Sesli Sözcükler
Yazılış ve okunuşları aynı olduğu halde anlamları farklı olan sözcüklerdir.
- Gül
- Bin
- Çay
- Ben
Zıt Anlamlı Sözcükler
Nitelik ve durum bakımından birbirinin tam karşıtı olan sözcüklerdir.
- İyi-kötü
- Dost-düşman
- Şişman-zayıf
NOT: Bir sözcüğün olumsuzu karşıt anlamı değildir.
- Gelmek-gelmemek
Yakın Anlamlı Sözcükler
Aralarında anlamsal yakınlık kurulabilen sözcüklerdir.
- Tanıdık – bildik
- Yalan-yanlış
- Tutmak-yakalamak
Somut-Soyut Anlamlılık
Somut Anlam: Beş duyu organımızdan en az biriyle algılayabildiğimiz sözcüklerdir.
Soyut Anlam: Beş duyu organımızla algılayamadığımız ancak var olduğuna inandığımız kavramlardır.
Somut Anlam |
Bu çiçekler çok güzel kokuyor. Bugün hava çok soğuk. |
Soyut Anlam |
Sevinçten gözüme uyku girmedi. Tek hayalim iyi bir eğitim almak. |
Nitel-Nicel Anlamlılık
Nitel Anlamlı Sözcükler: Varlıkların niteliğini gösteren, sayılamayan, ölçülemeyen bir değeri ifade eden sözcüklerdir.
- O, her zaman güzel elbiseler giyer.
- Mutfaktan kötü kokular geliyor.
Nicel Anlamlı Sözcükler: Varlıkların ölçülebilen, sayılabilen özelliklerini ifade eden sözcüklerdir.
- Çocuğun çantası çok ağırdı.
- Salonu geniş bir eve taşındık.
NOT: Bir sözcük cümledeki kullanımına göre nitel ya da nicel anlam kazanabilir.
- Dayımlarla çok yakın (nicel)
- O, benim en yakın arkadaşım.
(nitel)
Yansıma Sözcükler
Doğanın taklit edilmesiyle oluşmuş sözcüklerdir.
şırıl, miyav, pat, küt, çıt
İkilemeler
Anlamı kuvvetlendirmek için eş, yakın, karşıt anlamlı sözcüklerin yan yana kullanılmasıdır.
şan şöhret, mutlu mesut
eş dost, doğru dürüst
ağır ağır, usul usul
iyi kötü, aşağı yukarı
tıkır tıkır, şırıl şırıl
çoluk çocuk, ufak tefek
abur cubur, eciş bücüş
Deyimler
*Bir durumu ya da olayı daha etkili anlatmak için genellikle mecaz anlamda kullanılan söz öbekleridir.
- En az iki sözcükten oluşur.
Göze girmek, dili tutulmak
- Kalıplaşmıştır, sözcüklerin yeri değiştirilemez, sözcüklerin yerine başka bir sözcük kullanılamaz.
Bahtı kara olmak
Bahtı siyah olmak
- Mastar halindedir, kişiye ve zamana göre çekimlenebilir.
etekleri tutuşmak
eteklerim tutuştu
Atasözleri
Deneyimlerden meydana gelmiş, ders çıkarıcı, öğüt verici söz öbekleridir.
- Cümle şeklidedir.
Ağaç yaşken eğilir.
- Kalıplaşmıştır, kelimelerin yerleri değiştirilemez veya kelimelerin yerine başka kelimeler kullanılamaz.
Ak akçe kara gün içindir.
Beyaz para siyah gün içindir.
- Gerçek veya mecaz anlamda olabilir.
Bugünün işini yarına bırakma.
Atılan ok geri dönmez.
NOT: Deyim ve atasözlerinin farkı, atasözlerinin öğüt verici olması ve cümle şeklinde olmasıdır.
Özdeyiş (Vecize)
Söyleyeni belli olan özlü sözlerdir.
- Yurtta sulh, cihanda sulh.