Ural-Altay Dil Ailesi ile İlgili Araştırma Yapan Bilim Adamları
VON STRAHLENBERG
- Von Strahlenberg Savaş esiri olarak Sibirya’ya sürgün edilmiş ve on üç yıl boyunca bu bölgede dil ve kültür ile ilgili malzeme toplamıştır. Ülkesine döndükten sonra bu bilgileri kitap haline getirmiş ve Ural-Altay dillerinin aynı ana dilden geldiği yönündeki tartışmanın başlatıcısı olmuştur.
- Strahlenberg, bölgedeki halkların tümünü Tatar olarak adlandırmış ve bunları altı bölüme ayırmıştır:
- Fin-Ugorlar: Macarlar, Finler, Vogullar, Çeremişler, Permyaklar, Votyaklar, Ostyaklar
- Türk-Tatarlar: Tatarlar, Yakutlar, Çuvaşlar
- Samoyedler
- Moğollar ve Mançular: Kalmuklar, Mançular, Tangutlar
- Tunguzlar: Tunguslar, Kamasinler, Arinler, Koryaklar, Kuriller
- Karadeniz ile Hazar denizi arasında yer alan halklar
- Strahlenberg bu görüşlerini “Avrupa ve Asya’nın Kuzeyi ve Doğusu” adlı eserinde dile getirmiştir.
- Ural-Altay dil ailesi ile ilgili çalışmaları başlatan araştırmacıdır.
- Sibirya coğrafyasında yaşayan halkların dil ve kültürünü incelemiştir.
- Eser: “Asya ve Avrupa’nın Kuzey ve Doğu Kısımları”
- Bu eserde Rus tarihi ve kültürü hakkında da bilgiler vardır.
- Bu eserin 13. bölümünde Türklere ait mezar taşlarından ve yazıtlardan bahsedilir.
- Yenisey Yazıtları hakkında bilgi veren ilk araştırmacıdır.
- Eserinde Çuvaşça ve Yakutçadan da bahsetmiş, bu dillere ait sözcük listeleri sunmuştur.
- Kuzey Avrupa ve Sibirya coğrafyasında konuşulan 32 dilin hepsini birden “Tatarca” olarak tanımlamıştır.
- Eserde 1500 kelimelik Moğolca sözlük bölümü de vardır.
MESSERSCHMİDT
- Rus çarı tarafından kurulan Bilimler Akademisi’nin üyelerindendir.
- Bu akademinin görevlendirmesiyle Sibirya’da dil, tarih, kültür araştırmaları yapmıştır.
- Çalışmaları notlar, haritalar, istatistikler, levhalar ve resimlerden oluşur.
- Eseri: “Sibirya Boyunca Keşif Seyahati”
- Bu eseri Türkçeye Saadet Çağatay çevirmiştir.
- Yenisey Yazıtları hakkında bilimsel bütünlük içinde ilk bilgi veren araştırmacıdır.
YADRİNTSEV
- Orhun yazıtlarından Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını ilk bulan araştırmacıdır.
KLEMENTS
- Tonyukuk Yazıtı’nı bulan araştırmacıdır.
WİLHELM SCHOTT
- “Tatar Dilleri Üzerine Denemeler” adlı eserinde Strahlenberg’in tasnifine karşı çıkmıştır. Onun tasnifindeki 6 kısmı “Tatar Dilleri” olarak adlandırmıştır.
- Ural-Altay dil ailesini Ural ve Altay olarak iki gruba ayıran ilk araştırmacı Schott’tur. Shott bu ayrımda “Çud” ve “Tatar” terimlerini kullanmıştır.
- Ural grubunu Fin-Ugor ve Samoyed olarak iki alt gruba, Altay grubunu da Türk, Moğol, Mançu-Tunguz olarak üç alt gruba ayırmıştır.
- Schott denince akla ses denklikleri gelir.
- Shott’un ortaya koyduğu ses denkliği:
Söz konusu denklik, Çuvaşça ile Türkçe arasındadır. Çuvaşça r ve l , Türkçede z ve ş’ ye denk gelir.
| Çuvaşça | Türkçe |
| r | z |
| l | ş |
- Çuvaşça r, Türkçe z sesine
Çuvaşça l, Türkçe ş sesine denk gelir.
- Bu denkliğin önemi şudur: Shott, uzun süreden beri özelliği net olarak saptanamayan Çuvaşçanın da Türk lehçelerinden biri olduğunu saptamıştır.
- Shott, karşılaştırmalı ses bilgisi yöntemini kullanarak Ural-Altay dillerinin gerçek durumunu ortaya koymuştur.
- Schott’un Ural-Altay Dil Ailesi Tablosu:
RASK
- Strahlenberg’den yaklaşık yüz yıl sonra Danimarkalı dilci Rask, Ural-Altay kuramını yeniden ele almıştır.
- Türkçe dışında birtakım dillere de kendi tasnifi içinde yer verdiği grubu “İskit” adı altında değerlendirmiştir.
- Bu diller arasındaki tek ortak bağın “bitişkenlik” olduğunu öne sürmüştür.
MAX MÜLLER
- Rask’ın bitişkenlik sistemine ünlü uyumunu eklemiştir.
- Siyam, Tibet, Kuzey Hint, Malaya Arşipel dillerini de bu grupta ele alarak fonetik ve morfolojik olarak zıt olan bu dilleri “Turani diller” adıyla yeni bir gruplandırma ortaya koymuştur.
A. CASTREN
- Castren, Ural-Altay dillerinin akrabalığı konusuna hiçbir zaman kesin gözle bakmamıştır.
- Bu grubu sadece Altay dilleri olarak adlandırmıştır.
- Altay dilleri terimini bilim dünyasına yerleştiren isimdir.
- Castren, teori için çıkış noktası olarak zamir türündeki sözcükleri esas almıştır.
- Castren’in tasnifi:
- Fin-Ugor
- Samoyed
- Türk-Tatar
- Moğol
- Tunguzca ve Ağızları
RAMSTEDT
- Altay dillerinin akraba olduğu görüşünü delillerle ileri süren ilk bilim adamıdır.
- Altay dilleri arasındaki birçok ses denkliğinin bulucusu olan Ramstedt, Türkçe ile Moğolca arasında da bu denkliklerin olabileceğini ortaya koymuştur.
- Karşılaştırmalı Altay dil bilimi, bilimsel anlamda onunla başlar.
- Canlı Moğol ağızlarından derlemeler yapmıştır.
- Ramstedt’in tasnifi:
Ona göre Ana Altay dilinin dört ağzı vardır:
- Ana Korece
- Ana Türkçe
- Ana Moğolca
- Ana Mançu-Tunguzca
- Ramstedt’in çalışmaları:
- Halha Moğolcasının Fiil Çekimleri Üzerine
- Afganistan’daki Moğolların Dili
- Moğolca Zamirler Hakkında
- Kalmuk Moğolcası
- Moğol-Türk Dillerinin Fiil Köklerinin Teşkili Hakkında
- Çuvaşçanın Konumu Hakkındaki Sorun
- Altay Dillerinde Olumsuzluk
- Bir Kore Grameri
- Altay Dil Bilimine Giriş
- Yakutların Dili Üzerine, Dil Bilgisi, Metin ve Sözlük I-II
Ramstedt’in Tablosu
NİCHOLAS POPPE
- Poppe’ye göre Moğol, Türk-Mançu-Tunguz dilleri akrabadır.
- Akrabalığa temel oluşturan uygunluklar, tesadüfe dayanmaz.
- Moğolca ile Mançu-Tunguz arasındaki akrabalık, diğerlerinden daha fazla dil verileri ile desteklenmiştir.
- Türkçe ile Moğolca-Mançu-Tunguzca arasındaki benzerlikler; Koreceden daha fazladır.
- Ana Kore dili, daha Türk-Moğol-Mançu-Tunguz dil birliği mevcutken bu birlikten ayrılmıştır.
- Çuvaşça ile Türkçe arasındaki ses denklikleri sebebiyle bu diller için geçmişte bir Çuvaş-Türk birliği ya da “Ön Türkçe Devresi” düşünülmelidir.
- Poppe’ye göre Altay Dillerinin Oluşumu
- Poppe’nin Altay dil birliği ile ilgili yapmış olduğu önemli çalışmalar:
- Moğol Yazı Dilinin Grameri
- Karşılaştırmalı Moğol Araştırmalarına Giriş
- Altay Dillerinin Karşılaştırmalı Grameri
- Altay Dillerine Giriş
F . JOHANN WİEDEMAN
- Wiedeman, Ural-Altay dil ailesi ile Hint-Avrupa dil ailesini karşılaştırdıktan sonra Ural-Altay dil ailesiyle ilgili temel özellikler belirlemiştir. Bu ilkeler, Ural-Altay dil ailesinin karakteristik, fonetik ve morfolojik özelliklerinin derlemesi niteliğindedir.
- Wiedeman’ın Ural-Altay dil ailesine ilişkin olarak belirlediği ilkeler:
- Ses uyumu vardır.
- Sözcük türetiminde kök değişimi olmaz.
- Soru ekleri vardır.
- İsim çekimlerinde iyelik ekleri kullanılır.
- Sıfatlar, isimlerden önce kullanılır.
- Gramatik cinsiyet yoktur.
- Sayı sözcüklerinden sonra çoğul eki kullanılmaz.
- Artikel kullanımı yoktur.
- Fiil şekilleri zengindir.
- Ön ek yerine son ek kullanımı tercih edilir.
Önemli Notlar
- Altay dil ekolunun kurucusu Ramstedt olarak kabul edilir.
- Altay dillerinin akraba olduğu görüşünü deliller sunarak ortaya koymaya çalışan ilk Altayist, Ramstedt’tir.
- Ramstedt’in ölümünden sonra Aalto isimli araştırmacı, onun Altay dil bilimi ile ilgili kitabını yayımlamıştır.
- Çuvaşça ile en çok ilgilenen araştırmacı Poppe’dir.
- Altay Dillerinin karşılaştırmalı Grameri isimli eser N. Poppe’ye aittir.
- Türk ve Moğol dilleri arasındaki dil akrabalığına şüphe ile yaklaşan araştırmacı Nemeth’tir.
- Doerfer, Altay dil birliği kuramını belge ve kriterlerle çürüten ilk önemli araştırmacıdır.
- Doerfer, keşfedilen son Türk dili olan Halaççayı keşfetmiştir.
- Altay dil birliğini reddeden araştırmacılara göre, bu diller arasındaki ortak unsurlar, alıntı sözcüklerdir. Onlara göre bu diller arasında ortak bir sözcük dağarcığından bahsedilemez.
