CÜMLE TÜRLERİ (CÜMLE ÇEŞİTLERİ)

YÜKLEMİNİN TÜRÜNE GÖRE

Fiil Cümlesi

*Yüklemi çekimli fiil olan cümlelere denir.

İnsan aklın sınırlarını zorlamadıkça hiçbir şeye erişemez.

Seçilmiş birkaç kitaptan güzel ne olabilir.

İsim Cümlesi

*Yüklemi  isim olan cümlelere denir.

Bütün çocuklar birer çiçektir.

Düşünmeden konuşmanın cezası sonradan düşünmeye mahkum olmaktır.

ÖĞELERİNİN DİZİLİŞİNE GÖRE

Kurallı (Düz) Cümle

*Yüklemin, cümlenin sonunda olduğu cümledir.

Ben senin en çok bana yansımanı sevdim.

Devrik Cümle

Yüklemi sonda olmayan cümledir.

Bir kitap okuyordun dalgın..
İçinde insanlar seviyor, ya da ölüyorlardı.
Genç bir adamı öldürdüler romanda.

Eksiltili Cümle

*Yüklemi olmayan, bitmemiş cümledir.

Borç vermekle, düşman vurmakla…

İçimde bir sıkıntı…

ANLAMINA GÖRE CÜMLELER

Olumlu Cümle

*Yüklemin bildirdiği eylemin yapıldığını, gerçekleştiğini ya da gerçekleşebileceğini belirten cümleler olumludur.

Öğretmenin sorduğu soruyu doğru cevapladım.

Bir eylüldü başlayan içimde
Ağaçlar dökmüştü yapraklarını
Çimenler sararmıştı
Rengi solmuştu tüm çiçeklerin
Gökyüzünü kara bulutlar sarmıştı

Olumsuz Cümle

Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini anlatan cümleler olumsuzdur. Olumsuzluk eki “–me,-ma”dır.  Olumlu isim cümlesi “yok, değil” ya da “sız” ekiyle olumsuz yapılır.

O kimseye inanmıyor.

Eski tadı yok bu sokakların.

Bugün hiç ders çalışmadı.

O çok düşüncesiz.

**Yapıca (Biçimce) Olumlu Anlamca Olumsuz Cümle

Yükleminde olumsuzluk eki ya da sözcüğü bulunmadığı halde anlamı olumsuz olan cümlelerdir.

Ben onu hiç üzer miyim? (üzmem)

Ne sana kırıldım ne ona. (ikinize de kırılmadım)

Sanki çok çalıştı da yoruldu! (çalışmadı)

Bir daha onu ne ararım ne de sorarım. (aramam sormam)

**Anlamca Olumlu Yapıca (Biçimce) Olumsuz Cümle

Ne kadar çalışkan olduğunu bilmez miyim? (bilirim)

Seni anlamıyor değilim. (anlıyorum)

Aslında o da anlayışsız değil. (anlayışlı)

Neden üzülüyorsun, sanki sana iş mi yok? (var)

Soru Cümlesi

Soru eki ya da soru sözcükleriyle oluşturulan cümlelerdir.

Hazırlıklar bitti mi?

Ne dönüp duruyor havada kuşlar?
Nerden çıktı bu cenaze? Ölen kim?
Bu kaçıncı bahçe gördüm tarumar?

*Bazı cümlelerde kuruluş ve biçim yönünden soru bildiren sözcükler olmasına rağmen bu cümleler yanıt istemedikleri için anlam olarak soru cümlesi sayılmaz. Böyle cümlelere sözde soru cümlesi denir.

Aniden karşıma çıkmasın mı? (çıktı)

Nedir sizin elinizden çektiğim?

 Ünlem Cümlesi

*Bir korkuyu, bir sevinci, bir şaşkınlığı, bir coşkuyu, bir hayranlığı, vb. dile getiren cümlelerdir.

Vah vah, zavallı çocuk!

Aman, dikkat et!

YAPISINA GÖRE CÜMLELER

Basit Cümle

*Bir yüklemi olan ve yan cümleciği olmayan cümledir.

Bugün saatlerce ders çalıştım.

Arkadaşlarla tatile çıkacağız.

Birleşik Cümleler

 1)Girişik Birleşik Cümle

*Yan cümlecik fiilimsi ile kurulur. Yani içinde fiilimsi olan cümlelerdir.

Öğretmen geç  gelen öğrencileri sınıfa almadı.

İstediği üniversiteyi kazandı.

Sınavı kazanmak için planlı çalışmak gerekir.

2)Ki’li Birleşik Cümle

*Yan cümlecik ki bağlacı ile oluşur. Bu cümlelerde temel cümle genellikle “ki” den önce gelir.

Anladım ki artık gelmeyecek.

Kitapları öyle seviyor ki evinde bir kütüphanesi var.

O kadar çok çalıştı ki artık dinlenmek istiyor.

3)Şartlı (Koşullu) Birleşik Cümle

*Yan cümlecik se,sa şart eki ile oluşur.

Filme zamanında yetişemezsek bizi içeri almazlar.

Yeterli çalışırsan istediğin puanı alırsın.

4) İç İçe Birleşik Cümle

*Yan cümleciği başka bir cümle tarafından oluşturulur.

Ben sana, çalışırsan başarırsın, demiştim.

Dostoyevski “Sevgi her zaman karşılık görür, kin de.” demiştir.

Sıralı Cümle

*Birden fazla yüklemi bulunan cümlelerdir.

Uyandı, yüzünü yıkadı, giyindi, arabasına bindi, işe gitti.

Toplantı bitti, herkes odasına kapandı.

1) Bağımlı Sıralı Cümle

*Öğelerinden en az biri ortak olan sıralı cümlelerdir.

Mavi kazağı aldı, annesine hediye etti. (mavi kazağı nesnesi ortaktır)

Çocukları evden aldım, parka götürdüm. (çocukları nesnesi ortaktır)

2) Bağımsız Sıralı Cümle

*Hiçbir öğesi ortak olmayan sıralı cümlelerdir.

Her şey çok güzeldi, tatil çok iyi geçti.

Annesi çocukları giydirdi, yola çıktılar.

Bağlı Cümle

*Yüklemlerin birbirine bağlaçla bağlandığı cümlelerdir. Bağlı cümle ile sıralı cümle arasındaki tek fark, bağlı cümlelerin bağlaçlarla, sıralı cümlelerin noktalama işaretleriyle birbirine bağlanmasıdır.

Çocuk hem çalışıyor hem okuyor.

Ödevini bitir ve kitap oku.

Şimdilik karışmayalım ama gelişmeleri yakından izleyelim.

*Cümleler arasında öğre ortaklığı varsa bağımlı bağlı, yoksa bağımsız sıralı cümle olur.