Edebiyat Akımları

Edebiyat Akımları (Edebi Akımlar)

Hümanizm (İnsancılık)

*İnsan sevgisi anlamına gelir ve insanı geliştirme, yüceltme amacı taşır.

*Eski Yunan ve Latin edebiyatı örnek alınmış, sanatçılar kendilerine ait eser vermek yerine antik çağın konularını yeniden işlemişlerdir.

*Üslup ve biçim özelliklerine önem veren hümanist sanatçılar, eserlerini halkın değil aristokrat kesimin beğenisine uygun hazırlamışlardır.

 *Cumhuriyet Dönemi’nde ise Nurullah Ataç, Sabahattin Eyüboğlu, Vedat Günyol gibi bazı sanatçılarda hümanist yaklaşım görülmüştür.

Klasisizm (Kuralcılık)

*Eski Yunan ve Latin edebiyatları örnek alınmıştır.

*Akıl ve sağduyuya önem verilmiş, duygu ve hayal ikinci plana bırakılmıştır.

*Kuralcılık vardır.

*Özel ve yerel değil, evrensel ve kalıcı olan işlenmiştir.

*Konular daha çok tarih ve mitolojiden seçilmiştir.

*Bireyin erdemli ve ahlaklı olması amaçlanmıştır.

*Sanatçılar eserlerinde kişiliklerini gizlemişlerdir.

*Kahramanlar üst tabakadan seçilmiş; hasta, sakat, yaşlı, çocuk tiplerine yer verilmemiştir. Ölüm, yaralama gibi olaylar eserlere yansıtılmamıştır.

*Eserler seçkin ve soylu bir konuşma diliyle yazılmıştır.

*Açık, yalın bir dil kullanılmıştır.

*Tiyatroda üç birlik kuralına uyulmuştur.

*Şinasi –tiyatro-Tanzim

*A. Vefik Paşa-tiyatro-Tanzimat

 *Direktör Ali Bey-tiyatro-Tiyatro

Romantizm (Coşumculuk)

*Duygu ve hayale önem vermiştir.

*Hüzün, karamsarlık, aşk, ölüm, intihar, acı, tabiat, özgürlük gibi konular işlenmiştir.

*Sanatçılar eserlerinde kişiliklerini gizlememiştir.

*Konular işlenirken zıtlıklardan yararlanılmıştır.

*Toplumun her kesiminden insana yer verilmiştir.

*İyiler hep iyi, kötüler hep kötüdür.

*Bireyin düzeltilmesi değil toplumun düzeltilmesi esas alınmıştır.

*Doğa ve betimlemelere yer verilmiştir.

*Eserlerde günlük konuşma dili kullanılmıştır.

*Namık Kemal-roman,şiir,tiyatro-Tanzimat

Ahmet Mithat Efendi-roman, öykü, Tanzimat

Şemsettin Sami-roman-Tanzimat

Realizm (Gerçekçilik)

*Gerçeklik üzerine kurulmuştur.

*Konular günlük yaşamdan seçilmiş, insan ve toplum gerçekleri ele alınmış, olağanüstülüklere yer verilmemiştir.

*Sanatçılar toplumsal konuları işlemiş ancak sanatı toplum sorunlarını çözmek için bir araç olarak görmemişlerdir.

*Klasikler insanı “olması gerektiği gibi” , romantikler “kendi istediği gibi” anlatmış; realistler ise “ olduğu gibi” aktarmıştır.

*Sanatçılar, eserlerinde kendi kişiliklerini gizlemiş, ele aldıkları gerçeği objektif bir şekilde yansıtmışlardır.

*Gözlem, araştırma, anket metodu,bilimsel veriler, belgeler kullanılmıştır.

*Çevre tasvirine önem vermişlerdir.Betimleme ölçülü bir şekilde kullanılmıştır.

*Sade ve açık bir dil kullanılmıştır.

Recaizade Mahmut Ekrem

Samipaşazade Sezai

Nabizade Nazım

Halit Ziya Uşaklıgil

Mehmet Rauf

Yakup Kadri

Reşat Nuri Güntekin

Refik Halit Karay

Halide Edip Adıvar

Memduh Şevket Esendal

Sait Faik Abasıyanık

Yaşar Kemal

Kemal Tahir

Naturalizm (Doğalcılık)

*Realizmden daha da ileri giderek gerçekçiliğin bilimsel deneye dayanması gerektiğini savunmuştur.

*Soyaçekim ve deneysel roman kavramlarını eserlere yansıtmışlardır.

*Toplumu laboratuvar, insan deney konusu, sanatçı bilim insanı olarak görülmüştür. Hayatı bilimsel bir gerçeklikle ele almışlardır.

*Yazar gözlem yapar, kendi görüşlerini esere yansıtmadan gözlemlerini romana aktarır.

*Çevrenin insan üzerindeki etkisini göstermek için , uzun mekan tasvirlerine önem vermişlerdir.

*Sokak dilini edebiyatta kullanmışlardır.

*Yaşamın çirkin ve iğrenç sahnelerini de yansıtmışlardır.

*Eserlerde kötümserlik hakimdir.

*Yazarlar kişiliklerini gizlemişlerdir.

*Nabizade Nazım-roman-Tanzimat

  Hüseyin Rahmi Gürpınar –roman,öykü- Servet-i Fünun Bağımsız

Parnasizm (Şiirde Gerçekçilik)

*Realizm ve natüralizmin şiire yansımış şeklidir.

*Sanatçılar şiirlerinde dış dünyayı gerçeğe uygun biçimde eserlerine aktarmışlardır.

*Hayat karşısında objektif davranmışlardır.

*Tabiat tasvirlerine ve gözleme yer vermişlerdir.

*Resim gibi şiir yazmaya önem vermiş, resim altı şiir yazma tekniğine de sıkça başvurmuşlardır.

*Biçim güzelliğine önem vermişlerdir.

*Yunan ve Latin mitolojisinden yararlanmışlardır.

*Şiirlerinde karamsarlık vardır.

*Sone nazım şeklini sıklıkla kullanmışlardır.

Tevfik Fikret-şiir-Servet-i Fünun

Cenap Şahabettin-şiir-Servet-i Fünun

Yahya Kemal Beyatlı-şiir-Milli Edebiyat

Sembolizm (Simgecilik)

*Sembolistlere göre duyularımız bize dış dünyayı olduğu gibi değil, değiştirerek ulaştırır. Şiir gerçeği değil, gerçeğin bize ulaştırdığı izlenimi yansıtır.

*Duygu ve hayal etkilidir.

*Şiir anlaşılmak için değil, duyulmak ve hissedilmek içindir.

*Anlam kapalıdır.

*Şiirlerde mecaz, imge ve semboller kullanılmıştır.

*Kızıl akşamlar, mehtap, alaca karanlık, sararan yapraklar, hüzün veren renkler şiirde dekor olarak kullanılmıştır.

*İçe kapanık, bezgin, bireysel bir şiir ortaya koymuşlardır.

*Sone, terzarima,müstezat,mensur şiir,serbest nazım biçimlerini kullanmışlardır.

*Ağır bir dil kullanmışlardır.

Cenap Şahabettin

Ahmet Haşim

Ahmet Muhip Dıranas

Cahit Sıtkı Tarancı

Ahmet Hamdi Tanpınar

Empresyonizm (İzlenimcilik)

*Önce resimde sonra edebiyatta etkili olmuştur.

*Sembolizmin uzantısı sayılabilir.

*Sembolizmdeki imgeler ve nesnelere farklı anlamlar yükleme empresyonizmde yoktur.

*Dış dünyanın, sanatçının iç dünyasında bıraktığı izlenim anlatılır.

*”Güzellik kapalılıktadır.” ve “Sanat sanat içindir.” anlayışı benimsenmiştir.

*Anlatımda duygu ve yorum ön plana çıkarılmıştır.

*Şiirde biçim ve kafiyeye önem verilmiştir.

*Mizaha yöneliş söz konusudur.

Ahmet Haşim-şiir

Cenap Şahabettin-şiir

Ahmet Muhip Dıranas -şiir

Ekspresyonizm (Dışa Vurumculuk)

*Önce resim sonra edebiyatta etkili olmuştur.

*Dış dünya değil, insanın iç dünyasındaki gerçekler önemsenmiş ve bu gerçeklerin dışa vurulması gerektiği savunulmuştur.

*Dış gerçek, asıl gerçeğe ulaşmada bir engel olarak görülmüş; gerçeğin sanatçının ruhunda gizli olduğu belirtilmiştir.

*Bireyselliği ve ben duygusunu önemseyen, iç gözlem üzerinde duran bir akımdır.

*Ruhun isyanının sembolü saydıkları çığlığa önem vermişlerdir.

Kübizm

*Resimde ortaya çıkmış, edebiyata yansımış, en çok şiirde etkili olmuştur.

*Dış dünyadaki nesnelerin sadece görünen yanlarını değil, görünmeyen yanlarını da ; o nesnelerin yalnız şimdiki zamandaki hallerini değil, geçmişi ve geleceğini de yansıtmaya çalıştılar.

*Eşyayı üç boyutlu ve geometrik şekillerde göstermeye çalışırlar. İnsanın dış görünüşüyle birlikte duygu, hayal ve isteklerini de yansıtmak isterler.

*Şiirde anlaşılmaktan çok görünürlük önemsenmiş, görüntünün okuyucunun zihninde çağrışım yapması amaçlanmıştır.Kübist şairlerin şiir kitapları resimlenerek basılmıştır.

*Şiirde dilin yapısı, söz dizimi bozulmuş; noktalama işaretleri kullanılmamıştır.

Fütürizm (Gelecekçilik)

*Resim, heykel ve şiirde etkili olmuş bir akımdır.

*Geçmişe isyan, yenilik ve özgürlük bu akımın temellerini oluşturur.

*Dinamizmi, makine gücünü ve hızını sanata aktarma ve bu yolla geleceğe yönelme amacı vardır.

*Şiirde biçim, özgürlüğü kısıtladığı için, önemsenmemiştir.

*Şiirde sanayileşme, makineleşme, çark sesleri, fabrika gürültüleri, otomobil, tren, gemi, uçak vb. makineler yer alır.

*Nazım Hikmet Ran

Dadaizm

*Savaşa karşı olan aydınların başlattığı bir akımdır. Savaşa karşı, insan varlığını her şeyin üstünde tutmayı hedeflemiştir.

*Dadaistler tüm kurallara karşı çıkmışlardır.

*Kuralsızlığı benimsemişlerdir.

*Şiirde yeni ve şaşırtıcı imgelerle çağrışımlara ve anlam kapalılığına yer vermişlerdir.

Ercüment Behzat Lav

Mümtaz Zeki Taşkın

 

Sürrealizm (Gerçeküstücülük)

*”Bilinçaltı, sanatın gerçek kaynağıdır. Aklın ve mantığın kontrolünde yazılan eserler sahtedir.”

*Bilinçaltının karanlık ve karmaşık dünyasını sanata yansıtmak istemişlerdir.

*Rüya, sayıklama, çağrışımlar sürrealizmin temeli sayılmıştır.

*Mizaha önem vermişlerdir.

*Bilinci hatırlatan bütün dil kurallarına karşı çıkarak alışılmışın dışında imajlar kullanmışlar, noktalama işaretlerine karşı çıkmışlardır.

Garipçiler (I. Yeni)

İkinci Yeniciler

Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk)

*Modern toplumdaki insanın kendi değerini kendisinin oluşturabileceğini, geleceğini yine kendisinin kurabileceğini savunan bir akımdır.

*Descartes’in “Düşünüyorum, öyleyse varım.” görüşüne dayanır.

*Varoluşçular insanın umutsuzluğunu, bunalımını ele alır; özgürlük, dayanışma, sorumluluk sahibi olma gibi kavramları edebiyat aracılığıyla okuyucuya ulaştırmaya çalışır.