HALK EDEBİYATI SANATÇILARI
ÂŞIK EDEBİYATI SANATÇILARI
16. YY.
Köroğlu
*Halk şairleri arasında kavganın ve özgürlüğün sembolüdür.
*III. Murat döneminde Osmanlı ordusuyla İran savaşlarına katılmıştır.
*Bolu Beyi’nden babasının intikamını almak için dağlara çıkmış, yiğitlik ve iyilikseverliği ile destanlaşmıştır.
*Köroğlu destanına göre asıl adı Ruşen Ali’dir. Yiğit bir kahramandır.
*Şiirlerinde coşkun bir söyleyiş, yalın bir dil kullanmıştır.
*Aşk, doğa sevgisi, yiğitlik,dostluk konularını işlemiştir.
*Şiirlerinde din ve tasavvuf konularını işlememiş, genellikle aşk konusunu işlemiştir.
ÖKSÜZ DEDE
(ÖKSÜZ ÂŞIK)
*Yeniçeri şairlerindendir.
*III. Murat’ın İran seferleri ile ilgili şiirlerinden 16. yüzyılın sonlarında yaşamış olduğu anlaşılmaktadır.
*Şiirleri tasavvuf yüklü bir lirizme sahiptir.
17. YY.
KAYIKÇI KUL MUSTAFA
*Yeniçeri şairlerindendir.
*Dönemin önemli olayları ile ilgili şiirler söylemiştir.
*Bağdat kuşatmasında ölen Genç Osman adında bir yiğit üzerine söylediği destan ile ünlüdür.
*Sade, doğal,içten bir dili vardır.
*Pek çok şiiri tarihi belge niteliği taşır.
*Şiirleri yeniçeriler arasında çok meşhur olmuştur.
Karacaoğlan
*Güney Anadolu’da, Toroslu Türkmen aşiretleri arasında yaşamıştır.
*Anadolunun bütün yörelerini dolaşmıştır.
*Aşk şairidir.
*Aşk dışında şiirlerinde tabiat, gurbet, sıla özlemi, ölüm de yer alır.
*Şiirlerinde hayalden çok gerçeğe rastlanır.
*Türkü, koşma, semai, varsağı,destan türlerinde şiirler söylemiştir. Genellikle 11’li, 8’li hece ölçüsü ve yarım kafiye kullanmıştır.
*Şiirleri mahalli kelimeler ve deyimler yönünden çok zengindir.
*Şiirlerinde açık, anlaşılır, içli ve özlü bir söyleyişi vardır.
Âşık Ömer
*Medrese eğitimi almıştır.
*İlk şiirlerini aruzla ve Âdlî mahlasıyla yazmıştır.
*Çok seyahat etmiştir ve gittiği yerlerden koşma ve güzellemelerinde söz etmiştir.
*Heceyle yazdığı destan ve koşmalarında halk dilini kullansa da divan şiirinden gelen kalıplaşmış sözlere de yer vermiştir.
*Âşık tarzının divan şiirinden etkilenmesine, bu edebiyatın dil ve üslup özelliklerinin aşıklar arasında yaygınlaşmasına neden olmuştur.
Kâtibî
*Yeniçeri şairlerdendir.
*Bağdat ve İran seferleriyle ilgili şiirleri vardır.
*Heceyle ve aruzla yazdığı şiirleri vardır.
*Sözcük seçiminde, sağlam kafiyeler bulmada, cinas düşürmede Gevheri ve Aşık Ömer kadar iyidir.
*Gevheri birkaç şiirinde ondan “üstat” olarak söz etmiştir.
Kuloğlu
*Yeniçeri şairlerindendir.
*IV. Murat için söylediği şiirler onun bu hükümdara oldukça yakın olduğunu gösterir.
*Şiirlerinde aşk,yiğitlik, hikmet temalarını işlemiştir.
*Gevheri’yi etkileyecek nitelikte lirik,epik şiirler söylemiştir
18. YY.
Gevherî
*İyi bir eğitim almıştır.
*Heceyi ve aruzu başarılı bir şekilde kullanmıştır.
*Aruzla yazdığı şiirlerdeki bazı yabancı sözcükleri, heceyle yazdığı şiirlerde kullanmıştır.
*Musiki ile de ilgilenmiş, besteler yapmış, kendi adıyla anılan bir makam bulmuştur.
*Tasavvufa yönelmemiş, sosyal konulardan çok bireysel konuları işlemiştir.
*Heceyle yazdığı şiirlerinde konuşma dilini kullanmış, halktan aldığı hayalleri, deyiş ve mecazları kullanmıştır.
Dertlî
*Çocukluğunda çobanlık yapan şair, babası ölünce sürüsünü ağaya kaptırmış ve gurbete çıkmıştır.
*Aslında mahlası Lütfi’dir ancak çileli bir yaşam sürdüğü için Dertli mahlasını kullanmıştır.
*Hem heceyi hem aruzu kullanmıştır.
*Bektaşi nefesleri de söylemiştir. En iyi şiirleri semaileri ve koşmaları arasındadır.
19. YY.
Dadaloğlu
*Toroslarda göçebe olarak yaşayan Avşar Türkmenlerindendir.
*Kahramanlık şiirleri ile Köroğlu’na, aşk şiirleri ile Karacaoğlan’a benzer.
*Divan şiirinden etkilenmemiştir.
*Yalın ve içten bir söyleyişi, lirik ve epik bir anlatımı vardır.
*En başarılı olduğu şiirleri koçaklamaları arasındadır.
*Şiirlerinde Avşar Türkmenlerinin mücadele içinde geçen hayatlarını anlatmıştır.
Bayburtlu Zihnî
*İyi bir eğitim görmüştür.
*Divan-ı Hümayun katipliği yapmıştır.
*Hem heceyi hem aruzu kullanmıştır.
*Şiirlerinde farklı üsluplar kullanmıştır.
*Heceyle yazdığı şiirlerinde de genellikle ağır bir dil kullanmıştır.
*Şiirlerinde genelde memleket hasreti hakimdir.
*Hicivleri de vardır.
*Divanı ve Sergüzeştname isimli bir mesnevisi vardır.
Erzurumlu Emrah
*İyi bir eğitim almıştır.
*Gezgin bir şairdir.
*Tasavvuf şiirine ağırlık vermiş, şiirlerinde ağır bir dil kullanmıştır.
*Divan şairlerinden etkilenmiştir.
*En iyi şiirleri koşmaları ve semaileri arasındadır.
Everekli Seyranî
*Tekke şairleri arasında da adı anılmaktadır.
*Hem hece hem aruzla yazdığı şiirleri vardır.
*En iyi şiirleri koşma,semai,destan, nefes ve devriyeleri arasındadır.
*Sosyal olayları sert bir dille hicvetmiştir.
Âşık Şenlik
*Saz şiirinde Anadolu ve Azeri geleneklerini birleştirmiştir.
*Anadolu saz şiirinde ve hikaye sınıflandırma geleneğinde yenilikler yapmıştır.
*Badeli aşıklardandır.
*Muamma, koşma ve atışmalarda ustadır.
*İslamî kavramları,tamlama ve nükteleri şiirde ustaca kullanmıştır.
*Sümmani ile atışmaları ünlüdür.
Ruhsâtî
*Bektaşi tarikatına mensuptur.
*Hem hece hem aruzla şiirler yazmıştır.
*Tasavvufla ilgili ahlaki, didaktik manzumeleri ve koşmaları önemlidir.
*Şiirlerinde Orta Anadolu ağızlarını kullanmış, şiirlerini içli bir dille söylemiştir.
*Düzgün ve yeni kafiyeler kullanmıştır.
Kağızmanlı Hıfzî
*Medrese eğitimi görmüştür.
*Koşma,semai,destan türlerinde şiirler söylemiştir.
*Şiirlerinin en ünlüsü genç yaşta ölen amcasının kızı Ziyade için yazdığı ağıttır.
*Gerçekçi bir söyleyişi, yalın bir dili vardır.
*Şiirlerinde yaşadığı olayları ve tabiatı konu edinmiştir.
Bayburtlu Celâlî
*Medrese eğitimi görmüştür.
*Eşinin kundakta bir bebek bırakarak vefat etmesi üzerine söylediği ağıt ünlüdür.
*Destanları ve mizahi şiirleri önemlidir.
*Batakçı Destanı, Kalaust Destanı ünlü destanlarındandır.
Sümmanî
*Rivayete göre Bedahşan Emiri’nin kızı Gülperi’ye aşık olmuş ve onu aramak için uzun bir yolculuğa çıkmıştır. Kafkasya, Türkistan, Afganistan ve Hindistan’ı dolaşmıştır.
*Sümmani ve Gülperi için hala söylenen bir halk hikayesi vardır.
*Atışmaları ünlüdür.
*Hem hece hem aruzla şiirler söylemiştir.
20. YY.
Âşık Veysel
*Cumhuriyet dönemi şairlerindendir.
*Yurdu gezip sazıyla şiirler söylemiştir.
*Köy enstitülerinde halk türküleri öğretmenliği yapmıştır.
*Didaktik şiirlerinin yanında doğa , özlem, aşk konulu şiirleri daha çok ilgi görmüştür.
Abdurrahim Karakoç
*Hece ölçüsünü ustalıkla kullanmıştır.
*Sosyal konuları, İslam’ı, gurbeti şiirleri işlemiştir.
*Serbest tarzda söylediği şiirler de vardır.
*Şiirlerinde halk diline ait kelime ve deyimler, şive taklitleri görülür.
*Taşlamaları da ünlüdür.
*Şiir kitapları:
Hasan’a Mektuplar Gökçekimi
El Kulakta Gerdanlık I,II,III
Vur Emri Parmak İzi
Kan Yazısı Yasaklı Rüyalar
Suları Islatamadım Akıl Karaya Vurdu
Beşinci Mevsim Dosta Doğru
Deneme:
Çobandan Mektuplar
Şeref Taşlıova
*Binden fazla şiiri ve tasnif ettiği birçok halk hikayesi vardır.
*İki yüzden fazla makamı bilmektedir.
*Çeşitli festival ve yarışmalarda çok sayıda birinciliği vardır.
*UNESCO tarafından “yaşayan insan hazinesi” seçilmiştir.
Murat Çobanoğlu
*Kars’ta aşıklar kahvesi vardır.
*Babası, Kars’ın usta aşıklarından Gülistan’dır.
*Üç bine yakın şiiri ve ünlü aşıklarla atışmaları vardır.
Âşık Mahzunî Şerif
*Halk şairi ve bestecidir.
*Bektaşî kültürünün dünyaya tanıtılmasında önemli bir yeri vardır.
Âşık Feymani
*Adana’da çiftçilik yapmaktadır.
*Hem saz çalan hem de şiirler yazan bir halk şairidir.
*Tasavvuf şiirleri de yazmıştır.
*Ahu Gözlüm isimli şiir kitabı “Halk Şairleri Arası Eser Yarışması”nda mansiyon ödülü almıştır.
TEKKE EDEBİYATI TEMSİLCİLERİ
13. YY.
YUNUS EMRE
*İyi bir eğitim görmüştür.
*Taptuk Emre’nin dergahında tasavvufu öğrenmiştir.
*Tasavvuf onun için bir yaşama biçimidir.
*İlahilerinde tasavvuf, insanın nefsi ile olan mücadelesi, Allah yolunda olup dünya işlerinden uzak durma gibi konuları işlemiştir.
*Dostluk, kardeşlik, dünya malına ve geçici dünyaya bağlanmama, birbirini anlamak, hoşgörü onun için çok önemli kavramlardır.
*Ona göre insanın görevi insan-ı kamile ulaşmaktır.
*Dili oldukça sadedir.
*İlahilerinde hecenin 6’lı,7’li, 8’li kalıplarını kullanmıştır.
*Şiirlerinde anlam derinliği, duygu,mecaz ve düşünce zenginliği görülür.
Eserleri:
Risaletü’n Nushiyye
Mesnevi biçiminde, aruz ölçüsü ile yazılmış bu eser 573 beyittir. Başta 13 beyitlik bir başlangıçtan sonra, kısa bir düz yazı vardır. Arkasından destanlar gelir. Destanlarda ruh, nefis, kanaat, gazap, sabır, haset, cimrilik, akıl konuları işlenir. Öğretici ve öğüt verici bir eserdir. Esere Kur’an-ı Kerim’den kıssalar eklemiştir.
Divan
*Şiirleri Divan’ında toplanmıştır.
Hacı Bektaş Veli
*Devrin en önemli mutasavvıflarından ders alarak iyi bir öğrenim görmüştür.
*Nefes tarzında ve yalın bir Türkçeyle söylediği şiirlerinde tasavvuf inancını yaymaya çalışmıştır.
*Ölümünden yaklaşık 150 yıl sonra Bektaşilik tarikatı kurulmuştur. Bektaşlik tarikatının temelinde onun fikirleri olduğu için kurucusu ve öncüsü kabul edilir.
*Bektaşilik düşüncesinin temelinde Allah sevgisi, doğruluk, insanlık, eşitlik, nefis terbiyesi, ahlak gibi dini-tasavvufi esaslar vardır.
Eserleri:
Velâyetnâme: Hacı Bektaş Velî’nin hayatı, kerâmetlerini sosyal ilişkilerini anlatan hikâyelerden oluşmaktadır. Bu hikâyelerde Kur’ân, hadis, nasihat dolu anlatımlar bulunmaktadır.
Mâkâlât: Aslı Arapça olarak yazılmıştır. Bu eserde insanların anlayışları açısından kaç bölüme ayrıldığı, dört kapı kırk makam gibi yolun kurallarını anlatan bilgiler bulunmaktadır.
Kitabü’l Fevaid : Bu kitapta Ahmet Yesevî ile Hünkâr Hacı Bektaş Velî ilişkileri ve pek çok nasihat içerikli değerli sözler bulunmaktadır.
14.YY.
HACI BAYRAM VELİ
*Medrese eğitimi almış ve Ankara’da müderrislik yapmıştır.
*Bayramilik tarikatının kurucusudur.
*Yunus Emre etkisinde ve halk diliyle yazılmış ilahileri vardır.
*Şathiye de yazmıştır.
15.YY.
Kaygusuz Abdal
*Bektaşi edebiyatının öncülerindendir.
*Hem hece hem aruzu kullanmıştır. Şiirlerinde mizah, alay unsuru görülür. Kapalı bir anlatımı vardır. Şiirlerinden, Melamilik zümresinden olduğu anlaşılır.
*Düz yazılarında yalın, akıcı bir üslubu vardır.
Manzum Eserleri:
Divân: Şiirlerin çoğunluğu gazeldir. Heceyle yazılmış şiirler de vardır. Hece ile yazılanlar daha çok şathiye karakterindedir.. Bazı şiirleri ise ilâhî ve nutuk havasındadır.
Gülistân: Vahdet-i vücudu anlatmakla başlar.Kâinatın ve Hz. Âdem’in yaradılışını uzun uzun hikâye eder. Kısas-ı enbiya, kısa olarak anlatıldıktan sonra belirli bir konu üzerinde durulmaz. Tasavvufun çeşitli konuları, yer yer son derece heyecanlı bir üslûpla dile getirilir.
Mesnevî-i Baba Kaygusuz (I-II-III): Tasavvuf konulu mesnevilerdir. Coşkun bir lirizmle yazılmıştır.
Gevhernâme: 71 beyitlik kısa bir mesnevîdir. Eser Hz. Muhammed’i methetmek için yazılmıştır.
Minbernâme: 58 beyitlik küçük bir mesnevî’dir, nefsi bilmenin esas olduğu üzerine kurulmuştur.
Mensur Eserleri:
Budalanâme: Budalanâme’de “akl-ı maâş, akl-ı maâd, nefsi bilmek, gönül, mürşid…” gibi tasavvufî meseleler anlatılır.
Kitâb-ı Miglâte: Bu eser, kompozisyon bakımından oldukça değişiktir. Burada bir derviş, devamlı olarak uykuya dalmakta ve rüyasında, bazen geçmişte, bazen gelecekte seyahat etmektedir. Her defasında karşılaştığı şeytanla mücadeleye girip onu ma’lûb etmektedir. Eserde dervişin zaman zaman söylediği şiirler, coşkun bir lirizmin ifadesidir.
Vücûd-Nâme: İnsan vücûdunun çeşitli uzuvlarıyla, bazı dinî ve tasavvufî ve kozmik kavramlar arasında teşbihler yapan, münasebetler kuran bir eserdir.
Manzum-Mensur Karışık Eserleri:
Dil-güşâ: “Vahdet-i vücûd”u anlatan uzun bir mesnevî ile başlar. Eserde uzun Farsça bölümler vardır.
Saray-Nâme: Dünyaya gelmekteki amacın ,ibadet etmek ve Allah’ı tanımak olduğu anlatılır.
Eşrefoğlu Rumi
*Şiirlerinde Yunus Emre’nin etkileri görülür. İlahileri, Yunus Emre’nin ilahileri ile oldukça benzerlik gösterir.
Eserleri:
*Divan: Aruz ve heceyle yazdığı şiirlerden oluşan bir eserdir.Didaktik ve lirik olarak yazdığı her tarzda şiiri vardır.
Divanda yer alan Müzekki’n Nüfûs isimli risalede yalın bir Türkçe ile yazılmış şiirler yer alır
16. YY.
Pir Sultan Abdal
*Alevi-Bektaşi geleneğindeki yedi şairden biridir.
*Bütün şiirlerini hece ve dörtlüklerle yazmıştır.
*Saz eşliğinde şiir söyleyen bir tekke şairidir.
*Şiirlerinin bir bölümü siyasi içeriklidir.
*Lirik ve coşkun bir dili vardır.
Aziz Mahmut Hüdayi
*Medrese eğitimi almış ve medrese hocalığı yapmıştır.
*Divan-ı İlahiyat adlı eserinde şiirlerini toplamıştır. Hece ve aruzla yazdığı şiirler vardır.
Eserleri:
Tarikatname
Miraciye
Tecelliyat
Vakıat
Nefasü’l Mecalis
17. YY.
Kul Himmet
*Alevi-Bektaşi şairlerindendir.
*Destan, nefes ve ağıtları vardır.
Niyazi Mısrî
*Gezgin bir mutasavvıftır.
*Şiirleri didaktiktir.
*Aruz ve hece ile yazdığı şiirler vardır.
Eserleri:
Divan
Tefsir-i Sure-i Fatiha
Risale-i Tasavvuf
Devretu’l Arşiye
18. YY.
Erzurumlu İbrahim Hakkı
*Âlim, mutasavvıf ve şairdir.
*Tasavvufun yanında astronomi, geometri, matematik gibi ilimlerle de uğraşmıştır.
*Marifetname isimli eserinde birçok ilimle ilgili bilgi vermiş, hemen hemen her konuya İslami açıdan yaklaşmıştır.
Diğer Eserleri:
*Divan-ı İbrahim Hakkı
*Kenzü’l Fütuh
*İnsan-ı Kamil
Halk Edebiyatı Sanatçıları pdf dosyası için buraya tıklayabilirsiniz.