HALK EDEBİYATI DÜZ YAZI TÜRLERİ VE HALK TİYATROSU

Masal

*Olağanüstü olay ve kişilere yer verilen sözlü anlatım türüdür.

*Halk arasında “mesel” adıyla da anılır.

*Serim,düğün, çözüm bölümlerinden oluşur.

*Serim bölümünden önce tekerlemeler söylenir.

*Olayın yaşandığı yer ve zaman belirsizdir.

*Genelde mutlu sonla biter.

*Eğitici bir niteliği vardır.

*Genellikle –miş’li geçmiş zaman kipiyle anlatılır.

*Anlatmaya bağlı metin türlerindendir.

Halk Hikayeleri

*Türk edebiyatında 16. yüzyıldan itibaren görülmeye başlamıştır.

*Genellikle âşıklar tarafından saz eşliğinde anlatılır.

*Nazım-nesir karışıktır.

*Aşk, sevgi, kahramanlık konuları işlenir.

*Kişiler ve olaylar gerçeğe yakındır ancak olağanüstülükler de görülür.

Konularına göre ikiye ayrılır:

*Kahramanlık Hikayeleri

*Âşık Hikayeleri

Türk halk hikâyeleri genel olarak beş bölüm halinde düzenlenir:

• Fasıl:Âşık bu bölümde dinleyiciyi hazırlamak, ustalığını göstermek veya dinleyenlerin isteklerine cevap vermek için bir divani söyler. Ardından cinaslı bir türkü, bunun ardından da olağanüstü bir konunun yer aldığı bir tekerleme söylenir.
• Döşeme:Manzum veya mensur cümlelerden oluşan kalıplaşmış bir giriştir. Hikâyenin geçtiği yer ve zaman, hikâyenin kahramanları ve bunların aileleri tanıtılır.
• Hikâyenin Asıl Konusu:Aşk hikâyelerinde aşığın sevgilisine kavuşmak için çektiği sıkıntılar; dini-destanî hikâyelerde ise, din ve kahramanlık konuları ağır basar.
• Sonuç ve Dua:Aşk hikâyelerinin büyük bir çoğunluğu sevgililer vuslata ermeden biter. Hikâyenin sonunda dua edilerek hikâye bitirilir.
• Efsane:Hikâye ile ilgisi olmayan bu efsanede, vuslatın gerçekleşmediği hikâyelerde sevgililerin öbür dünyada vuslata ereceklerine işaret edilir.

Karagöz

• *”Tasvir” adı verilen şekillerin , arkadan aydınlatılmış beyaz bir perde üzerine yansıtılması ile oluşturulan bir gösteri sanatıdır.
• *Karagöz, eğitim görmemiş, zeki nüktedan, açık sözlü bir tiptir.
• *Hacivat, eğitim görmüş, gösteriş meraklısı, kendini beğenmiş, yarı aydın bir tiptir.
• Şive taklitleri yapan tipler: Kastamonulu, Kayserili, Bolulu, Eğinli, Arap, Acem, Arnavut, Laz, Kürt, Rumelili Muhacir, Ak Arap, Ermeni, Yahudi, Rumi Frenk.
• Diğer tipler: Beberuhi, Tiryaki, Kekeme, Altıkulaç, Sarhoş, Deli,Çelebi , Köçek, Zenne
• *Doğaçlama oynanır.
• *Güldürü , şive taklitleri ve yanlış anlamalar üzerine kurulur.
• *Cinas ve tevriye sanatlarına sıkça başvurulur.

Dört bölümden oluşur:

• Mukaddime: Giriş
• Muhavere: Söyleşme
• Fasıl : Oyun
• Bitiş

Orta Oyunu

• Doğaçlamadır.
• Meydan oyunu, kol oyunu, zuhuri gibi isimler de verilmiştir.
• Karşılıklı konuşmalar, yanlış anlamalar, şive taklitleri ile güldürü sağlanır.
• Müzik önemli yer tutar.
• Pişekar ve Kavuklu ana kahramanlardır.
• Kavuklu , Karagöz’e; Pişekar, Hacivat’a benzer.
• Diğer tipler: Rum, Frenk, Zenne’dir.
• Mukaddime, muhavere, fasıl, bitiş bölümlerinden oluşur.

Meddah

• *Taklitlerde hikaye anlatan kişidir.
• *Bir sandalyede bastonuna dayanarak hikayeler anlatır.
• *Mendil ve baston meddahın aksesuarlarıdır.
• *Şive ve hayvan taklitleri yapabilirler.
• *Hikaye güldürücü, edebi ve ahlaki dersler veren hikayelerle devam eder.
• *Girişte dörtlüklere yer verir.

Fıkra

• *Hiciv, nükte, mizah öğelerini içeren kısa, küçük hikayelerdir.
• *Olaylar günlük hayattan alınmıştır.
• *Zaman ve mekan genellikle belirsizdir.
• *Güldürürken düşündüren bir özelliği vardır.

Tekerleme

• Söz ve ses benzerliğine dayanan, bir tür kelime oyunudur.
• Anlatılanlar hayali, gerçek olması mümkün olmayan durumlardır.
• Nazım ya da nesir olabilir.
• Genellikle masalların giriş bölümünde kullanılır.
• Bilmece
• Doğa, eşya, canlı ya da cansız, soyut ya da somut kavram ve nesneleri; kapalı biçimde, uzak yakın çağrışımlar yoluyla buldurmayı amaçlayan kalıplaşmış sözlerdir.